Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu tiên của quá trình tố tụng, trong giai đoạn này, các cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét có hay không có dấu hiệu tội phạm, quyết định khởi tố hay không khởi tố vụ án theo quy định của pháp luật.
Một trong những nguyên tắc cơ bản của Bộ luật Tố tụng hình sự là nguyên tắc trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự được quy định tại Điều 18 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 như sau: "Khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm khởi tố vụ án, áp dụng các biện pháp do Bộ luật này quy định để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội, pháp nhân phạm tội.
Không được khởi tố vụ án ngoài những căn cứ và trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định."
Nguyên tắc này xác định rõ thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc khởi tố vụ án hình sự đồng thời cũng xác định rõ phạm vi thẩm quyền đó bị giới hạn bởi những căn cứ và trình tự được pháp luật quy định.
Theo đó, căn cứ không khởi tố được quy định tại Điều 157 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015,sửa đổi, bổ sung năm 2017 như sau:
Điều 157. Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Không được khởi tố vụ án hình sự khi có một trong các căn cứ sau:
1. Không có sự việc phạm tội;
2. Hành vi không cấu thành tội phạm;
3. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự;
4. Người mà hành vi phạm tội của họ đã có bản án hoặc quyết định đình chỉ vụ án có hiệu lực pháp luật;
5. Đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự;
6. Tội phạm đã được đại xá;
7. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác;
8. Tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của Bộ luật hình sự mà bị hại hoặc người đại diện của bị hại không yêu cầu khởi tố.
Như vậy, khi tiếp nhận tố giác, tin báo tội phạm, kiến nghị khởi tố cơ quan chức năng có nhiệm vụ xác minh xem có đủ căn cứ để khởi tố vụ án hình sự hay không, nếu xét thấy có một trong các căn cứ quy định tại Điều 157 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 thì không được khởi tố vụ án hình sự.
